Bu Kadar Parayı Kim Yönetiyor? Bir Akışkan Demokrasi Örneği Olarak Cardano

Blokzincirlerinde yönetim, üzerinde pek düşünmediğimiz bir konu. Sahi, blokzincirlerinin teknolojik gelişmelerini veya pazarlama kampanyalarını kim yönetiyor? Eğer bu kadar kişi taş yemiyorsa bu maaşları kim ödüyor ve buna nasıl karar veriyor? Peki maaş ödeyebilen bir kişi, aynı zamanda var olan tüm parayı kendine de alamaz mı? Ya da her şeyden önce bu değirmenin suyu nereden geliyor?

Bu yazımızda Cardano özelinde “On-Chain” Yönetimi (Governance) ve Akışkan Demokrasiyi (Liquid Democracy) inceleyeceğiz.

Bu bölüm, Cardano’nun yol haritasında “Voltaire” bölümüne denk gelmekte. Cardano’nun çağlara bölünmüş yol haritası hakkında daha fazla bilgi almak için bu yazımızı okuyabilirsiniz.

Değirmenin Suyu: Merkez Hazine Sistemi

Önce temellerden başlayalım. Cardano blokzincirinin para birimi (token’ı veya coin’i) ADA’dır. Sembolü ise ₳

ADA Coin’in toplam arz miktarı 45 milyardır ve bu rakam asla değiştirilemez. Yani bugünkü merkez bankacılığı sistemindeki gibi havadan para yaratamazsınız. Ancak toplam sayısı belirlenmiş coinlerin ne zaman üretileceğine karar verebilirsiniz. Bu kurallar daha blokzincir kurulurken herkesin erişimine açık olarak belirlenmiştir ve sonradan değiştirilemez. Şu ana kadar yaratılmış toplam coin sayısına “dolaşımdaki arz”, toplam coin sayısına ise “maksimum arz” diyoruz. Mesela bu yazının yazıldığı dakikalarda Ada Token’ın (Coin’in) dolaşımdaki arzı 34 milyar. Maksimum arzı ise tahmin edebileceğiniz gibi 45 milyar.

Cardano, tıpkı devletlerin sahip olduğu gibi bir hazine yapısına sahiptir. Tüm para, bu hazinede birikir ve gerekli harcamalar buradan yapılır. Bu hazinenin 1 tek seferlik ve 3 düzenli gelir elde etme yöntemi vardır.

• Tek seferlik olan halka arz (ICO) sırasında elde edilen gelirdir. Cardano, 2017 yılında halka arz edilmiş ve yaklaşık 26 milyar ADA coinin tanesi 0.0024 dolardan satılmıştır.
• İkinci ve düzenli olan gelir ise işlem ücretlerinden hazineye aktarılan tutardır. Cardano’da yapılan her bir işlemin, işlem ücreti (tx fee) vardır ve tüm işlem ücretlerinin %20’si Cardano hazinesine aktarılır.
• Üçüncü düzenli gelir ise henüz üretilmemiş olan coinlerin belirli sürelerde ve belirli formüllerle üretilen miktarının Cardano hazinesine aktarılmasıdır.
• Dördüncü ve son gelirimiz ise Cardano hazinesine yapılan bağışlardır.

Neden Merkezi Bir Hazine Sistemine İhtiyaç Var?

Dünyanın ilk merkez bankası 1668 yılında İsveç’te kurulmuş. Aradan geçen 354 yılda dünyadaki değişen teknolojiyi, para politikalarını ve hukuki düzeni düşünürsek, aslında Cardano’nun neden merkezi bir hazineye ihtiyaç duyduğunu anlayabiliriz. Blokzincirler yeni bir finansal düzen kurma hedefiyle yola çıktılar. Bu düzenin sadece kurulması değil değişen şartlara da adapte olabilmesi için sürekli geliştirilmesi ve her gün alınacak yeni kararlar ile yönetilmesi gerekiyor. Buradaki kilit kavram ise merkeziyetsizlik.

Eğer bu milyar dolarlık merkezi hazineler, kimsenin tekeline bırakılmadan yani merkeziyetsiz bir biçimde yönetilemez ise zaten blokzincirlerin bir anlamı hiç olmamış demektir. Kısaca amacımız şu; Charles Hoskinson’ı veya Vitalik Buterin’i yeni merkez bankası başkanları veya kurucuları oldukları blokzincir ağlarının sahipleri olarak görmek istemiyoruz.

Efendiler, Yarın “Akışkan Demokrasiyi” İlan Edeceğiz

Peki, hem kimsenin sahibi olmadığı hem de herkesin söz hakkı olduğu bu koca yapıyı nasıl yöneteceğiz? Fikir bir yerlerden tanıdık geliyor olmalı…  Aslında blokzincir ağları, ideal devlet anlayışına çok benzer dolayısıyla cevap da Siyaset Felsefesinin ve Oyun Teorisinin içinde bir yerlerde. Bu yazımızda Oyun Teorisine girmeyeceğiz ancak oyun teorisinin tüm blokzincir platformlarının en temelinde, tüm para politikalarına yön verdiğini bilmemiz yeterli.

Akışkan Demokrasiye gelirsek, doğrudan demokrasi ile temsili demokrasi arasındaki modele verilen isim. Akışkan Demokrasi, tüm bireylerin her bir karar alma sürecinde doğrudan kendilerinin etkin olduğu (oy verdiği) model olan Doğrudan Demokrasi ile bireylerin karar verilecek konularda kendilerinin yerine başkalarını atadığı Temsili Demokrasi arasında akışkan bir model sunuyor.

Yani her bir karar alma sürecinde doğrudan oy kullanabileceğiniz gibi, bilmediğiniz konularda (mesela fee hesaplama yöntemi diyelim) o konunun uzmanı olduğunu düşündüğünüz birine de sizin adınıza oy kullanması için oy verme hakkınızı delege edebilirsiniz.

Peki oy hakkı nasıl belirleniyor? Kabaca sahip olduğunuz ADA Coin miktarı ile. Sebebine ve daha detaylı bilgilere ulaşmak için Hisse İspat Yöntemi’ni (POS) anlattığımız buradaki yazımızı inceleyebilirsiniz.

Genel çerçevesini çizdiğimiz bu yönetim modeli henüz emekleme aşamasında ve Voltaire çağında tamamı aktif olacak. Ancak şu an için Cardano, belli kararlar özelinde doğrudan demokrasi ile merkezi bir şekilde yönetiliyoruz diyebiliriz. Bu yönetimin en önemli 2 aracı ise Project Catalyst (Proje Katalizörü) ve CIP‘dir. (Cardano İyileştirme Teklifi)

Project Catalyst: Proje Katalizörü

Project Catalyst, Cardano’nun gelişimine katkı sağlayacak projelerin topluluk tarafından oylanmasını ve başarılı olanların Merkezi Hazine tarafından fonlanmasını sağlayan bir platform. Cardano’nun gelişimi için pazarlamadan eğitime, yazılımdan topluluk yönetimine herhangi bir fikir, profesyonel olarak hedefleri ve ihtiyaçları belirlenmiş şekilde burada sunulur ve topluluğun oylamasına göre ihtiyacı olan fonu alır.

Siz de Cardano’ya katkıda bulunacak fikrinizi hayata geçirmek için sermaye arıyor veya ekosistemin gelişimine katkıda bulunabilecek fikirleri oylamak istiyorsanız buradan başlayabilirsiniz.

CIP: Cardano İyileştirme Teklifi

Cardano’nun neden farklı olduğunu anlattığımız yazıda, 600 kişiden büyük bir ekibin Cardano’yu bilimsel methodlarla geliştirdiğinden bahsetmiştik. İşte CIP’ler, bu 600 kişinin göremediği ancak topluluk tarafından fark edilen eksikliklerin veya geliştirmelerin ete kemiğe bürünmesi için oluşturulan iyileştirme teklifleridir.

Diyelim ki Cardano’nun temel protokollerinde yapılacak bir değişiklikle çok daha verimli çalışmasını sağlayacak bir fikriniz var. Bu fikrin hayata geçmesini nasıl sağlarsınız, en azından değerlendirilmesini? Klasik blokzincir platformlarında süreç kabaca şöyledir. Topluluğun önemli bir üyesi değilseniz, sağlayamazsınız. Önce forumlara yazarsınız, sonra blokzincir platformunun yöneticilerine ulaşmaya çalışırsınız. Şanslıysanız, destek ekibinden biri önerinizi aldıklarını ve ilgili birime ileteceklerini söyler. Ancak çoğu zaman öneriniz, gayya kuyusunda kaybolup gider.

Cardano’da ise topluluğun her bir üyesi, sesini demokratik yollardan, tıpkı geliştirici takımın bir üyesi gibi duyurma imkanına sahiptir. Fikriniz mi var? O zaman bunu somutlaştırıp https://github.com/cardano-foundation/cips adresinde CIP olarak paylaşın. Ardından topluluk üyeleri ve Cardano ekipleri fikrinizi değerlendirsin, hatta fikriniz diğer insanların katkılarıyla daha da gelişsin. Yapılan oylama sonucunda eğer öneriniz kabul edilirse Cardano sizin sayenizde çok daha iyi hale gelsin.

Kulağa fazlaca ütopik geldiğini biliyoruz. Nitekim çoğu doktoralı 600 çalışanın olduğu ve değeri yaklaşık 18 milyar dolar olan bir yapıyı değiştirmekten bahsediyoruz. Ancak Cardano, CIP’lerin ilk kullanılmaya başlandığı 2020 yılından beri tam 65 kere geliştirildi. Hepsi topluluğun üyeleri sayesinde.

Cardano, benzer ölçekteki şirketlerin aksine; topluluğuyla yaşayıp büyüyen bir organizasyon. Siz de bu topluluğun bir parçası olmak isterseniz aramıza bekliyoruz.

Telegram: https://t.me/CardanoTurkSPO

Twitter: https://twitter.com/CardanoTurk