Hisse İspatı -Proof of Stake (POS) Nedir?
Blokzincir ağlarının çalışma mantığı çok kabaca; ağ üzerinde yapılan her işlemin (TX) birileri tarafından doğrulanması ve doğrulanan her işlemin kimseye ait olmayan bir muhasebe defterinde (Ledger) kayıtlarının tutulmasıdır. Örnekleyecek olursak, Ali Ayşe’ye 5 ADA yolladığında, tarafsız birisi önce Ali’nin 5 ADA’sı olup olmadığına sonra da bunu Ayşe’ye yollayıp yollamadığına bakar. Eğer Ali’nin 5 ADA’sı olduğu ve bunu Ayşe’ye yolladığı doğrulanırsa, herkese açık ama kimseye ait olmayan bir muhasebe defterine bu kayıt düşülür. Böylece artık Ali’nin 5 ADA’sını Ayşe’ye yolladığını herkes bilir ve Ali, olmayan 5 ADA’sını harcayamaz.
İşte buradaki merkeziyetsiz muhasebe defterine Ledger, işlemin doğrulanmasına ise validasyon diyoruz. Peki işlemi kim doğrulayacak, kime gerçekten güvenebiliriz? Cevap hiç kimseye. Blokzincirlerinin eğer tek bir değer önerisi varsa o da; artık birine veya bir şeye güvenmek zorunda olmamamızdır.
Güven’in Kısa Tarihi
Diyelim ki bir arsamız ve satmak istiyoruz. Alıcıyı bulduk, gittik notere. Önce alıcı ile bir anlaşma yapmamız gerekiyor birbirimize güvenemeyiz. Neye güveneceğiz? Sözleşmeye. Yapıyoruz sözleşmeyi ama bu kağıttaki sözleşmenin gerçekten bizim tarafımızdan yapıldığını ve anlaştığımız şartlarda olduğuna nasıl güveneceğiz, kağıt parçası sonuçta değiştirilebilir. Bu kez de notere onaylatıyoruz, böylece birbirimize veya kağıt parçasına değil notere güveniyoruz.
Peki noter sözleşmeyi onayladı, alıcıya başka bir kağıt verdi, üzerinde tapu yazıyor. Alıcı salak değil, belki de hayatı boyunca harcadığı emeğin karşılığını bir kağıda yazılı olarak aldı fakat aslında tapuya değil arkasındaki hukuk sistemine güveniyor. Bize de paramız banka ile havale edildi. Banka diyor ki senin X TL paran var bende. Bu kez de biz bankaya güveniyoruz ve hepsinin ardında hepimiz devlete.
İnsanlık tarihinde, blokzincir teknolojisine kadar hiç bir işlem otoriteye güven olmaksızın yapılamamıştır. İnsanoğlu, yaşadığı döneme göre ya kabilesine, ya dinine, ya hukuk sistemine ya da devletine ama hep bir şeye güvenmiştir. İşte, 200 bin yıllık Homo Sapiens tarihinde ilk defa herhangi bir otoriteye güvenmek zorunda kalmadığımız için blokzincir teknolojisi hayatlarımızı tamamen değiştiriyor.
Konsensus Nedir?
Tekrardan dönelim Ali ve Ayşe’ye. Ali’nin Ayşe’ye yolladığı 5 ADA’yı birisi doğrulayacak ve doğrulayacak kişiye güvenmek zorunda olmayacağız dedik. İşte bunu sağlayan sistemin tümüne Konsensus diyoruz. Tam olarak Türkçe’ye uylaşma olarak çevirebiliriz. Uylaşma daha çok Türkçe felsefede kullanılan bir terim. Uzlaşmanın aksine bir konuda herhangi bir tartışma veya fikir ayrılığı olmaksızın ortak bir sonuca varma diyebiliriz. Uyuşmak, uygun, uyum da aynı etimolojik kökten geliyor.
Blokzincir teknolojisinde konsensusu sağlamak yani Ali’nin Ayşe’ye yolladığı 5 ADA’yı güven gerekmeksizin doğrulanma sürecini genelde 2 farklı yöntemle sağlayabiliyoruz. İş İspatı (POW) ve Hisse İspatı (POS).
İş İspatı -Proof of Work (POW)
Şimdi, blokzincirdeki kullanıcıların her birinin doğrulayıcı (validatör) olduğunu düşünelim. Ali Ayşe’ye 5 Bitcoin yolladığında sistem karmaşık bir bulmaca üretir ve bulmacayı ilk çözen kişiye işlemi doğrulama hakkı verir. İşlemi doğrulamak demek, karşılığında bitcoin olarak bir ödül alınacak da demek. Validatörler ellerindeki güçlü bilgisayarlarla bu bulmacayı çözmeye çalışırlar. Ancak bulmacayı çözmek sadece güçlü bilgisayarlara değil, şansa da bağlıdır.
Bulmaca dediğimiz şeyi şöyle de düşünebiliriz. Aklımdan 1 ile 1000 arasındaki bir sayıyı tuttum. Karşımdaki kişilere de bu rakamı tahmin etmeye çalışın dedim. Sayı bulunana kadar herkesin sınırsız tahminde bulunma hakkı var. Genel olarak bakıldığında en hızlı şekilde tahminlerini sıralayan kişinin sayıyı bulacağı söylenebilir. Ancak bu kesin değildir. Şans faktörüne göre çok yavaş tahminde bulunan bir kişi bile daha ilk seferde aklımdaki sayıyı tahmin edebilir.
Validasyonu yapacak kişinin seçilmesinde kullanılan bulmaca da bu şekildedir. Dolayısıyla dünyanın en iyi bilgisayarlarıyla bulmacayı çözmeye çalışmak sadece olasılığı arttırır, herhangi bir kesinlik sağlamaz. Burada ulaşmaya çalıştığımız şey, güçlü bilgisayar sahiplerinin sistemi ele geçirmesini engellemektir.
Validasyonu yapacak kişi önce pahalı ekipmanlar için, sonra da elektrik tüketimi için para harcadı. Böylelikle validasyonu yaparak ulaşacağı ödül için fedakarlık yaptı. Artık hile yapması ve Ali’nin işlemini manipüle ederek onaylaması durumunda hem ödülü alamayacak hem de harcadığı paralar boşa gidecek. Kaybedecek çok şeyi var, hile yapmasını beklemiyoruz. Yine de olur da hile yaparsa diye aynı işlemi diğer validatörlere de bu kez bulmaca olmadan kontrol ettiriyoruz. Eğer sistemdeki validatörlerin %51’i işlemin doğruluğunu onaylamazsa, hile yapan validatörün değil diğerlerinin validasyonunu geçerli kabul ediyoruz.
Tüm bu bulmaca çözme yarışının akabinde herhangi bir otoriteye güvenmeden işlem yapabildik. Harika! Ancak ne pahasına? Sistemde sadece 1 validatörün çözmesi yeterli olan bulmacayı tüm validatörlere çözdürmeye çalışıp onları bir yarışa sokarak inanılmaz büyüklükte elektrik harcadık. Tüm bunları daha verimli bir şekilde yapma şansımız var mıydı? Cevap Hisse İspatında.
Hisse İspatı -Proof of Stake (POS)
Aslında tüm konsensus modellerinin ana mantığı, insanlardan kaybetmeyi göze alamayacakları sınırlı bir kaynağı, ödül kazanmaları uğruna ortaya koymalarını istemek. POW yönteminde bu sınırlı kaynak işlemci gücüydü (elektrik ve pahalı cihazlar). Bir diğer sınırlı kaynağımız ise paramız yani coinlerimiz. Her ne kadar geleneksel piyasalarda para sınırsız olsa da (merkez bankalarının karşılıksız para basma kabiliyetleri sebebiyle) Cardano’da ADA token 45 milyar adet ile sınırlı.
Yani genel hatlarıyla hisse ispatında (POS) validatörden, kaybetmeyi göze alamayacağı sınırlı kaynak olarak enerji yerine coinlerini koymasını istiyoruz. Tek farkla, bu kez tüm validatörleri onaylama işlemi öncesi yarıştırmıyor, onları ortaya koydukları coin miktarına göre yine rastgele olarak seçiyoruz. Böylece yarışı kazanamayan validatörlerin boşa giden sınırlı kaynaklarının önüne geçiyoruz.
Tekrardan Ali ve Ayşe’ye dönelim. Validatörlerimiz bu kez masaya coinlerini koydular ve dediler ki, bu işlemi en iyi ben doğrularım, beni seçerseniz ve düzgün doğrulama yapmazsam masaya koyduğum tüm coinlerim sizin olsun. Bazı validatörler teminat olarak 1 TL, bazıları da 100.000 TL ortaya koydu. Kimi seçeceğiz? Tabiki masaya daha çok teminat koyanı yani kötü niyetli işlem yaparsa daha çok kaybedecek şeyi olanı.
Peki 100.000 TL teminat koyan validatöre doğrulamayı yaptırdık, süreç burada bitiyor mu, hayır? Yine de kendisine güvenmiyor ve diğer validatörlere de bu işlemi kontrol ettiriyoruz. Burada unutmamamız gereken şey, işlemi doğrulama karşılığında validatöre ödül veriyoruz ancak işlemi kontrol etmeleri karşılığında diğer validatörlere herhangi bir ödül vermiyoruz. Doğrulanan işlem kontrolü herkesin görevi. Yani validatör olarak doğrulama yapıp ödül kazanmak istiyorsanız, başka validatörlerin yaptığı doğrulamaları bedavadan kontrol etmeyi de kabul edeceksiniz. Böylece masaya konulan toplam teminat miktarının %51’i kötü niyetli validatörlerde olmadığı sürece sistem manipüle edilemez bir hale geliyor.
Yine de kurduğumuz bu yapıda bir sıkıntı var. Masaya en çok teminatı koyan validatörlere doğrulama yaptırarak aslında bir zenginler kulübü yaratmış olduk. Yani merkeziyetsizlikten ödün verdik. Ya bu zenginler kendi aralarında anlaşıp sistemin %51’ini ele geçirirlerse? Nitekim bugün Ethereum ve Solana gibi pek çok blokzincirde olan tam olarak budur. Mesela Ethereum’da validatör olmak için en az 32 ETH’a sahip olmanız gerekir.
İşte bu noktada devreye Cardano’nun Ouroboros Hisse İspat Protokolü devreye giriyor.
Cardano’nun nasıl zenginler kulübü oluşmasını engelleyerek dünyanın en merkeziyetsiz POS ağı olduğunu merak ediyor ve hiçbir risk almadan Cardano’da pasif gelir elde etmek istiyorsanız: Cardano’da Risksiz Pasif Gelir Elde Edin: Delegasyon (Staking) ve Ouroboros’a Dair Her Şey
Cardano, benzer ölçekteki şirketlerin aksine; topluluğuyla yaşayıp büyüyen bir organizasyon. Siz de bu topluluğun bir parçası olmak isterseniz aramıza bekliyoruz.
Telegram: https://t.me/CardanoTurkSPO
Twitter: https://twitter.com/CardanoTurk